स्वराज्याचा शिरताज

शिरभूषण आगळे शिवबाचे, तो जिरेटोप शुभ रंगाचा
देखणी शिवण शिवमुकुटाची, शिरपेच रुपेरी चांदीचा
मोत्यांच्या माळा रुळताना, वाटे आदर, वाटे माया
शिरभुषण ऐसे शिवबाचे, शिव भासेराजा पृथ्वीचा
छत्रपती शिवाजीराजे, राजे म्हणून किंवा छत्रपती म्हणून जे शिरभूषण वापरीत होते.
त्या राजेशाही पगडीला, त्या शिरताजाला त्या मुकुटाला शिवरायांनी जिरेटोप
हे वैशिष्टपूर्ण नाव ठेवले होते. त्याची घडण सुदधा वैशिष्टपूर्ण केलेली होती.
छत्रपती शिवाजीराज्यांच् या पूर्वीचे राजे जी शाही पगडी वापरीत असत
त्या शाही पगडीचा विकास करून, पगडीची शिखा उंच करून (वासुदेवाच्या टोपीसारखी)
 त्याच्यात मोराच्या तुऱ्यासारखा उच्चतम्म पेच खोवलेला असे.
स्वराज्याचे वैभव म्हणून पगडीच्या टोकातून रुळणाऱ्या मोत्यांच्या माळा असत
 व भालावर शिरपेच विलसत असे. असे ते स्वराज्याचे एकमेव भूषण होते.
छत्रपती शिवाजीराज्यांच् या पश्चात राजे म्हणून फक्त
छत्रपती संभाजीराजे आणि छत्रपती राजारामराजे हेच तसा जिरेटोप वापरू शकत होते.
त्या जीरेटोपाचे अनुकरण जगातील इतरकोणत्याही राजाला करता आलेले नाही.
जिरेटोप व त्यावर बसविलेल्या मोत्याच्या रुळत्या माळा किंचितश्या हलण्याने आंदोलित होत असत.
तसेच सोबतीला रुळणारेमोत्यांचे कर्णभूषण, यांनी शिवरायांच्या एकूण व्यक्तिमत्त्वाची समोरच्या व्यक्तीवर विशेष छाप पडत असे.
छत्रपती शिवरायांचा हा जिरेटोप म्हणजे स्वराज्याचे वैभव, स्वराज्याचा उच्चतमपणा,
स्वराज्याचा स्वाभिमान यांची साक्ष देणारा, निदर्शक असा शिरताज होता.
जगातील लहानशा बालकाने हि छत्रपतींच्या चित्रातील, प्रतिमेतील हा शिरताज
पाहून ठामपणे सांगावे कि हे छत्रपती शिवाजीराजेच आहेत. असा तो वैशिष्ट्यपूर्ण शिरताज होता.
।। एकच आवाज एकच पर्याय ।।
।। जय जिजाऊ ।। जय शिवराय ।।